ZEYNEP TUBA KESİTLİ
İlk okuduğunuz kitapları hatırlıyor musunuz? Bu belgeyi hazırlarken şahsî okuma serüvenim hakkında epey düşündüm lakin maalesef bu soruya net bir karşılık bulamadım. Şanslı bir çocuktum, varlıklı kütüphaneli bir meskende büyüdüm. Dokunduğum, tozunu yuttuğum birinci kitaplar babamın mesleksel ve akademik kitaplarıydı. Sayıları fazla olmamakla birlikte kütüphanemizde, ortalarında Serçekuş’un, Çocuk Kalbi’nin ve Dünyanın Merkezine Yolculuk’un da bulunduğu çocuk kitapları vardı. Ben de çabucak her çocuk üzere kitapların fotoğraflarına bakıp kıssalar uyduruyordum. Okumayı söktükten sonra okul kütüphanesini keşfettim ve sahibi olmadığım kitapları da dünyama dahil edebilme işini çok sevdim. Artık, o yaşlarda okuduklarımı hatırlayıp gözden geçirdiğimde, listedeki kitapların günümüz şartlarında hiç de “çocuğa göre” olmadığını görüyorum. Bunun bana bir ziyanı oldu mu? Buna da verecek kesin bir karşılığım yok. Pekala, bunları neden anlatıyorum? Bu ay, çocuk edebiyatı alanında eser veren, yazan ve düşünen değerli isimlere; çocukluklarında okudukları kitaplara nasıl karar verdiklerini, ebeveynlerin çocuk kitaplarını kendi paha yargılarına, kültürlerine nazaran değerlendirmelerini nasıl yorumladıklarını ve bir çocuğun kaç yaşından itibaren kendi kitaplarını seçme yetkinliğine erişebileceğini sorduk. Görüş aldığımız isimler, çocukların bilhassa erken çocukluk periyodundan sonra kitaplarını kendilerinin seçmesi gerektiği konusunda hemfikir gözüküyor lakin üzerinde durdukları bir mevzu da ebeveynlerin kitaba gereğinden fazla mana yüklemeleri.
Buyurun; Özkan Öze, Gülçin Durman, Sıddık Yurtsever, Kevser Şenel Yılmaz, Meryem Selva İnce, Feyza Kartopu, Doğukan İşler, Tuğba Akbey İnan, Şaban Muslu ve Hüseyin Hakikat mevzuyla ilgili neler söylemiş, birlikte okuyalım.
Özkan Öze – YAZAR
Dertlerimizi gözden geçirmeliyiz
GÜLÇİN DURMAN – YAZAR
Çocuklar kendi kitaplarını kendileri seçmeli
Çocukluğumun geçtiği yıllarda, çocuk yayıncılığı pek gelişmemişti. Özellikle renkli fotoğraflı kitap bulmak zordu. Birinci kitaplarımı babamla birlikte Üsküdar Doğancılar yokuşundaki bir kırtasiyeciden almıştık. O günü hiç unutmuyorum. Babam kitaplara çok düşkün olduğu için kitapları sevmemi çok istiyordu. Bunu da başardı. İlkokul iki yahut üçüncü sınıftan sonra büsbütün kendim seçmeye başladım kitaplarımı. Bunlara babamın kitaplığındaki yetişkin kitapları da dahildir. Ne annem ne de babam, okuma konusunda bir kısıtlama getirmediler. Tabi benim bir avantajım vardı. Berbat kitaplarla hiç karşılaşmamıştım. Klasik ya da çağdaş eserler olsun, konutumuzda daima güzel edebiyat eserleri bulunurdu. O yüzden küçük yaşlarda kitap seçimlerimi yapabildim diye düşünüyorum. Bugün de yaşı ne olursa olsun şayet çocuk birinci okumalarını kaliteli kitaplarla yapmışsa kendi kitaplarını da kendisi almalıdır diye düşünüyorum. Bunu etrafıma de çok sık söylüyorum. Ama pek kimseyi ikna edemedim üzere. Anne babalar, çocukları daima bilgi içeren kitaplar okusun istiyorlar. Didaktik ve kuru bir lisanla yazılmış kitaplar, inanın çocukları okumaktan soğutuyor, uzaklaştırıyor. İşim hasebiyle sekiz sene kadar, yüklü olarak dezavantajlı çocuklar ve gençlerle bir ortaya geldim. O yıllarda gördüğüm şu oldu: Her çocuğun kitapla olan bağlantısı, macerası farklılık gösteriyor. Birtakımı daha on yaşında iken klasik romanları okuyor, analiz ediyor. Birtakımı da liseyi bitirecek fakat daha bir roman okumamış. O yüzden yaşa değil de çocuğun ilgisi ile okuma maharetine nazaran karar vermek en doğrusu bence.
SIDDIK YURTSEVER – YAZAR-EDİTÖR
Çocuk edebiyatı anne baba edebiyatına dönmesin
KEVSER ŞENEL YILMAZ
KÜTÜPHANE GÖNÜLLÜSÜ-EDİTÖR
Erken çocuklukta ebeveyn rehberliği mühim
Çocukken okuma seçimlerim konusunda büsbütün hürdüm, diyebilirim. Okur müellif bir ailede çokça kitabın içinde büyüdüm. Seçenekler zaten oluşuyor ve bu çoktan seçmeli menüden dilediğim kitapları okuyordum. Yani dolaylı bir ebeveyn rehberliğinden kelam edilebilir. Ağabeylerimin Teksas Tommiks, Red Kit, Cilt Ten, Yakari ile kimileri bir epey sert çizgi romanlarıyla bir arada peygamber kıssaları ve Türk destanları temalı bir dizi çizgi roman birinci kitaplarımdandı. Bulduğum çabucak her şeyi, yetişkin ya da çocuk ayırt etmeksizin okuduğum çocukluk yıllarımda öğretmenimin sınıf kitaplığını tüketmemden duyduğu gururla bana konutundan kitaplar getirdiğini hatırlıyorum. Türk ve dünya klasiklerinden oluşan bu kitaplara ablamın musikili sesinden dinlediğim divan edebiyatı beyitleri eşlik ediyordu o periyot. Kelile ile Dimne, Binbir Gece Masalları ve Çocuk Kalbi de yeniden birinci okuma tecrübelerim ortasında hatırı sayılır bir yer edinmişti. Şimdiden geriye baktığımda, ailemin benim için kitaplar seçtiği, okuma serüvenimi sıkı sıkı takip ettiği bir mizansen çok ürkütücü ve boğucu geliyor. Çocuğum için ve elbette tüm çocuklar için çok çeşitli kitaplarla inşa olan bu varlıklı ve özgür dünyayı arzulamadan edemiyorum. Hasebiyle çocukların çabucak her yaşta kendileri için kitaplar seçebilmeleri gerektiğini düşünüyorum. Lakin benlik inşasında kritik devirler sayılabilecek erken çocuklukla başlayan periyotta, şimdi eleştirel okuma hünerleri gelişmemiş çocuklar için ebeveyn rehberliğinin önemli olduğu kanaatindeyim.
Meryem Selva İnce
ÇOCUK YAZINI GENEL YAYIN YÖNETMENİ
Hiçbir okurun zaten bir metne yöneldiğini düşünmüyorum
HÜSEYİN HAKİKAT
DAMLA YAYINLARI YAYIN DİREKTÖRÜ – YAZAR
İş işten geçtikten sonra eğitimin yararı yok
Benim çocukluğumda ben öncelikle evimizdeki kütüphanedeki kitaplardan yararlanıyordum. Öğretmenlerimizin tavsiye ettiği kitapları da okuyorduk. Lakin sonuç prestiji ile çocuğun ruhunda akis bulan kitapları çocuklar tekrar okumak isterler. Kendi hayatımdan örnek verecek olursam ben kitapçıdan Kemalettin Tuğcu’nun bir kitabını okumuştum, çok hoşuma gitmişti. Sonra onun öteki bir kitabını okumak istedim kitapçıdan ikinci kitabını aldım. Onu da okuduktan sonra üçüncü kitabını almak gereksinimi hissettim onu da aldım ama bir süre sonra paramın kitap almaya yetmediğini görünce mahallemizde bulunan eski kitapları satan bir yere gittim ve orada çok daha ucuz kitaplar satıldığını gördüm oradan Kemalettin Tuğcu kitaplarını almaya başladım.
Her canlı kendi tipini devam ettirmek ister. Arılarda da böyledir. Ana arı öldüğü vakit bütün personel arılar toplanır ve özel bir besinle besleyerek kendi ana arılarını üretirler. Münasebetiyle insanoğlu da kendini biyolojik olarak devam ettirmek istediği üzere kültürel olarak devam ettirmek ister. Bu nedenle ebeveynlerin kendi bedel yargılarına nazaran çocuklarını yetiştirmek istemesi yadırganmamalıdır.
Esas yadırganması gereken kültüründe, bedel yargılarında ve medeniyetinde yabancılaşmayı olağan görmektir. Çağımızda artık bir kültür emperyalizminden bahsedildiği bir periyotta yaşıyoruz. Herkes kendi kültürünü ihraç ederek aslında kendi bir bakıma hinterlandını ve sömürge alanlarını oluşturmak istemektedir. Bu nedenle kendi özgün kültürümüzü korumak çok değerlidir.
Bizler akıllı ebeveynler olarak medya organları, toplumsal medya, televizyonlar ve öbür kanallar üzerinden üzerimizde oynanan kültür emperyalizminin ve toplumsal mühendislik projelerinin farkına vararak, kendi medeniyetimizi Türk İslam medeniyetimizi çağın idrakine söyletecek bedellerle güncelleyerek karşı durmalıyız. Bu nedenle ebeveynlerimizin çocuklarını kendi kıymet yargılarını kendi dinine kendi kültürüne kendi geleneklerine nazaran yetişmesi için elinden geleni yapması gerekir. Bunun için en kıymetli kaynaklardan bir tanesi kitaptır. İş işten geçtikten sonra çocuk eğitiminin bir yararı yoktur.
DOĞUKAN İŞLER – YAZAR-EDİTÖR
Kitapları çocuklarla birlikte inceleyip seçmek kıymetli
ŞABAN MUSLU
ERKAM YAYINLARI ÇOCUK YAYINLARI EDİTÖRÜ
Okuyacağı kitabı çocuğun karakteri belirler
Aramızda üç yaş fark olan ablamla birebir okula gidiyorduk. Ablam okulun kütüphane sorumlusuydu. Alacağım kitapları ekseriyetle onunla istişare ederdim. Kapağına, ismine bakarak okumak istediğim kitaplar konusunda yol gösterici olurdu. Bu biçimde onun yönlendirmesiyle bir oldukça kitap okuduğumu söyleyebilirim. Kitap seçimi değerli. Nasıl ki her bulduğumuz gıdayı yemiyor, seçici davranıyorsak tıpkı şey zihin dünyamız için de geçerli. Elimize geçen her kitabı, önümüze konulan her şeyi okuyamayız. Hele bu seçim yavrularımız için olunca daha hassas davranmamız gerekiyor. Çocuklarımız için seçeceğimiz kitaplar konusunda yavrularımız bize birtakım ipuçları verir. İlgi alanlarını, onları nelerin heyecanlandırdığını bilirsek onlar için hakikat kitaplar seçebiliriz. Ebeveylerin kendi paha yargılarına ve ananelerine nazaran evlatlarını yetiştirmek istemeleri en alışılmış hakları. Bu her alanda olduğu üzere çocuklarının okuyacağı kitaplar için de geçerli. Çocuklarımız hercai, yalnızca tanınan olduğu için kitap okumamalı. Hassasiyetlerimize uymayan beşerlerle arkadaş olmasını istemediğimiz üzere bu minvaldeki kitapları da okumasını istememiz en doğal hakkımız. Çocuğun kaç yaşından itibaren kendi kitaplarını seçme yetkinliğine erişebileceği, çocuktan çocuğa değişiklik gösterir. İkinci sınıfa gidip kitaba meraklı olan bir çocuk, beşinci sınıfa giden arkadaşından daha çok kitap okumuş olabiliyor. Kitabı seven, kitaba ilgi duyan, kitapla hemhal olmuş her çocuk kendi kitabını seçebilir olmalıdır.
TUĞBA AKBEY İNAN – YAZAR-EDİTÖR
İstişare de seçimin bir parçasıdır
FEYZA KARTOPU – YAZAR-EDİTÖR
Çocukların bir kitapla ahlaki deformasyona uğrayacağını düşünmek bir yanılgı
Benim sürecim biraz el yordamıyla ilerlemişti o vakitler. Taşradayım. Okul, konut, sokak üçgeninde süregelen bir döngüm var. Bir öğretmenim, kütüphanenin anahtarını vermişti bana. Ders dışında burayı açmak, kitap almak isteyenleri not etmek ansızın vazifem hâline gelmişti. O vakitler, Kemalettin Tuğcu ve Ömer Seyfettin okuyorduk. Bir de yetişkinler için yazılan, ancak kısaltıp sadeleştirilerek çocuğa “uygun” hâle getirilen kitaplar… Tanzimat romanlarını bile okuduğumuzu hatırlıyorum. Bir filtre var mıydı? Hayır. Kendim seçiyor, okuyor, kütüphaneye bırakıyordum. Bunun benim şahsiyetime hiçbir olumsuz yanı olmadı. Pekala belirli bir filtre olmalı mı? Özgürlüğü de içeren bir filtre olduktan sonra neden olmasın. Ebeveynlerin çocuğa uygun kitaplar seçmek istemesindeki hareket noktasını anlayabiliyorum. Makul bir istek bu. Lakin bunu, kitaba gereğinden fazla mana yükleyerek yaptığımızda, iş içinden çıkılmaz bir hâl alıyor. Çocuklarımızın bir kitabı okuyarak ahlaki deformasyona uğrayacağını düşünmek bir yanılgı. Kitaplar vasıtasıyla, dilek ettiğimiz rastgele bir hasleti kazanacağını düşünmek de… Kitabın bu türlü bir mahiyeti yok. Üstelik bunu, olumlu ve olumsuz manada yerine getirecek pek çok güçlü uyaranla dolu çocuklarımızın etrafı. Kitap, çok daha saf ve geri planda kalıyor bu uyaranlarla kıyaslandığında. Ebeveyn, kendi okurluğunu da devreye koyarak kitapları bir süzgeçten geçirebilir elbette, lakin yeniden de kısıtlayıcı olmadan, gerektiğinde özgür bırakarak yapmalı bunu.