Çocuklar kitaplarını kendileri mi seçsin?

ZEYNEP TUBA KESİTLİ

İlk okuduğunuz kitapları hatırlıyor musunuz? Bu belgeyi hazırlarken şahsî okuma serüvenim hakkında epey düşündüm lakin maalesef bu soruya net bir karşılık bulamadım. Şanslı bir çocuktum, varlıklı kütüphaneli bir meskende büyüdüm. Dokunduğum, tozunu yuttuğum birinci kitaplar babamın mesleksel ve akademik kitaplarıydı. Sayıları fazla olmamakla birlikte kütüphanemizde, ortalarında Serçekuş’un, Çocuk Kalbi’nin ve Dünyanın Merkezine Yolculuk’un da bulunduğu çocuk kitapları vardı. Ben de çabucak her çocuk üzere kitapların fotoğraflarına bakıp kıssalar uyduruyordum. Okumayı söktükten sonra okul kütüphanesini keşfettim ve sahibi olmadığım kitapları da dünyama dahil edebilme işini çok sevdim. Artık, o yaşlarda okuduklarımı hatırlayıp gözden geçirdiğimde, listedeki kitapların günümüz şartlarında hiç de “çocuğa göre” olmadığını görüyorum. Bunun bana bir ziyanı oldu mu? Buna da verecek kesin bir karşılığım yok. Pekala, bunları neden anlatıyorum? Bu ay, çocuk edebiyatı alanında eser veren, yazan ve düşünen değerli isimlere; çocukluklarında okudukları kitaplara nasıl karar verdiklerini, ebeveynlerin çocuk kitaplarını kendi paha yargılarına, kültürlerine nazaran değerlendirmelerini nasıl yorumladıklarını ve bir çocuğun kaç yaşından itibaren kendi kitaplarını seçme yetkinliğine erişebileceğini sorduk. Görüş aldığımız isimler, çocukların bilhassa erken çocukluk periyodundan sonra kitaplarını kendilerinin seçmesi gerektiği konusunda hemfikir gözüküyor lakin üzerinde durdukları bir mevzu da ebeveynlerin kitaba gereğinden fazla mana yüklemeleri.

Buyurun; Özkan Öze, Gülçin Durman, Sıddık Yurtsever, Kevser Şenel Yılmaz, Meryem Selva İnce, Feyza Kartopu, Doğukan İşler, Tuğba Akbey İnan, Şaban Muslu ve Hüseyin Hakikat mevzuyla ilgili neler söylemiş, birlikte okuyalım.

Özkan Öze

Özkan Öze – YAZAR

Dertlerimizi gözden geçirmeliyiz

Benim çocukluğumda ve yaşadığım dünyada, ailelerin en büyük kaygısı çocuklarına haram lokma yedirmemekti. Kitap, gereksinim listelerinde ya hiç yer almaz ya da çok aşağılarda; sırtlarına mont, ayaklarına bot üzere zaruretlerden çok sonra, tahminen de hiç gelmeyecek bir sırada beklerdi. Bütün çocukluğum boyunca, yakınımda olan hiç kimsenin elinde kitap görmedim. Elleri, ellerine kitap alamayacak kadar meşguldü. Bu gerçek ve haklı bir meşguliyetti. Ben bu türlü bir hayatın içinde, kitabı nasıl keşfettiğimi hatırlamıyorum. İnsan birtakım hoş şeyleri kendi başına keşfetmeli… Birileri bana yaşıma uygun kitap tavsiye edecek olsaydı Kozet’i o yaşlarda tanımam mümkün olmayacaktı tahminen de… Quasimodo’yu da… Bunun yeterli ya da makûs bir şey olduğunu söylemiyorum. Bana uygun geldiğini söyleyebilirim yalnızca. Ebeveynlerin çocuklarına kitap seçerken titizlenmelerini elbette anlıyorum. Kriterlerini çok düzgün belirlemeleri gerekiyor. Lakin bir şeyi ıskalıyoruz; çocuklarımıza kitap seçerken gösterdiğimiz titizliği onlara karşı hayatlarının diğer alanlarında gösteremiyoruz. Bence ihmal ettiğimiz ve ihmal ettiğimizi de bildiğimiz şeylerin üzerini bu türlü kapatıp kendimizi tatmin ediyoruz. Üzerinde entelektüel sos barındıran bir tatmin, tatminlerin en berbatıdır. Beşere, asıl eksikliklerini göremeyeceği bir özgüven verir. Çocuklara âlâ kitaplar olduğunu düşündüğümüz kitapları okutarak âlâ olmalarını sağlamaya çalışıyoruz. Çocuklara berbat ve ziyanlı olduğunu düşündüğümüz kitapları okumalarına mahzur olarak onları berbatlıktan koruduğumuzu zannediyoruz! Pekala bu kadar kolay mı? Çocuklar güzelin ve berbatın ne olduğunu kitaplardan mı öğreniyorlar, yoksa bizden mi? Çocukluğumda, yaşadığım dünyada, ailelerin en büyük kaygısı çocuklarına hoş kitaplar okutmak değildi tahminen ancak haram lokma yedirmemekti. Bu öncelik, bir kırılma noktasıydı. Pek çok şey bununla bağlıydı. Dürüstlük, doğruluk, adalet, iman, ahlâk, kanaat, şükür… Şu sıkıntılarımızı bir gözden geçirmeliyiz.

Gülçin Durman

GÜLÇİN DURMAN – YAZAR

Çocuklar kendi kitaplarını kendileri seçmeli

Çocukluğumun geçtiği yıllarda, çocuk yayıncılığı pek gelişmemişti. Özellikle renkli fotoğraflı kitap bulmak zordu. Birinci kitaplarımı babamla birlikte Üsküdar Doğancılar yokuşundaki bir kırtasiyeciden almıştık. O günü hiç unutmuyorum. Babam kitaplara çok düşkün olduğu için kitapları sevmemi çok istiyordu. Bunu da başardı. İlkokul iki yahut üçüncü sınıftan sonra büsbütün kendim seçmeye başladım kitaplarımı. Bunlara babamın kitaplığındaki yetişkin kitapları da dahildir. Ne annem ne de babam, okuma konusunda bir kısıtlama getirmediler. Tabi benim bir avantajım vardı. Berbat kitaplarla hiç karşılaşmamıştım. Klasik ya da çağdaş eserler olsun, konutumuzda daima güzel edebiyat eserleri bulunurdu. O yüzden küçük yaşlarda kitap seçimlerimi yapabildim diye düşünüyorum. Bugün de yaşı ne olursa olsun şayet çocuk birinci okumalarını kaliteli kitaplarla yapmışsa kendi kitaplarını da kendisi almalıdır diye düşünüyorum. Bunu etrafıma de çok sık söylüyorum. Ama pek kimseyi ikna edemedim üzere. Anne babalar, çocukları daima bilgi içeren kitaplar okusun istiyorlar. Didaktik ve kuru bir lisanla yazılmış kitaplar, inanın çocukları okumaktan soğutuyor, uzaklaştırıyor. İşim hasebiyle sekiz sene kadar, yüklü olarak dezavantajlı çocuklar ve gençlerle bir ortaya geldim. O yıllarda gördüğüm şu oldu: Her çocuğun kitapla olan bağlantısı, macerası farklılık gösteriyor. Birtakımı daha on yaşında iken klasik romanları okuyor, analiz ediyor. Birtakımı da liseyi bitirecek fakat daha bir roman okumamış. O yüzden yaşa değil de çocuğun ilgisi ile okuma maharetine nazaran karar vermek en doğrusu bence.

Sıddık Yurtsever

SIDDIK YURTSEVER – YAZAR-EDİTÖR

Çocuk edebiyatı anne baba edebiyatına dönmesin

Babamın mütevazı bir kütüphanesi vardı. Hayal meyal oradaki kitaplarla ilgilendiğimi hatırlıyorum. Lakin baştan sona okuduğum birinci kitaplar okulla birlikte oldu. 20 yıl öncesinde okullarda da kitap bulmak önemli ıstıraptı. Oradaki kitapların bir denetimden geçtiğini düşünmüyorum. Zati sayılı olan kitabı denetimden geçirmek büyük bir lükstü. Artık durum çok öteki ilerliyor. Bir defa aileler işin içinde, müfredat ve öğretmenler çocukların başlarında. Bu bir bakıma yeterli. Ama bir aşırılık da var bana kalırsa. Baskılama, müdafaa güdüsü. Bir yandan çocukların ellerinde tabletler var. Birkaç tuşla istedikleri her yere erişebiliyorlar. Bir yandan da baskılama. Çocuklar zati gerçek hayatın içinde yaşıyorlar, iyiyi ve kötüyü ayırabilecek duruma geliyorlar. Şunu söylemiyorum; hayatı tüm gerçekliğiyle verelim. Hayır. Dozunu ayarlayalım. Çocuk edebiyatı anne baba edebiyatına dönmesin. Öğretmen başıma bir şey gelir mi telaşı taşımasın. Temel ahlak temellerimiz muhakkak sonuçta. Sıkıntının biraz içinde olduğum için şunu görüyorum: Anne babalar kendilerine nazaran yanlışsız ve yanlış olanı seçiyor, içerik belirlemeye kadar gidebiliyorlar. Ancak çocuk dünyasında bunların yeri yok. Uzmanların belirledikleri birtakım yaşlar var. Bunların doğruluğu tartışılır. Bunun yerine anne babanın sağlıklı bir denetim düzeneğine dönüşmesi gerekiyor. Tahminen ilkokul bitene kadar. Zira o periyotla bir arada başat karakter yapısı esasen meydana geliyor Sonrasını ise çocuğun önemli bir kitap okuru tahminen oburu olup olmayacağı belirliyor.

Kevser Şenel Yılmaz

KEVSER ŞENEL YILMAZ

KÜTÜPHANE GÖNÜLLÜSÜ-EDİTÖR

Erken çocuklukta ebeveyn rehberliği mühim

Çocukken okuma seçimlerim konusunda büsbütün hürdüm, diyebilirim. Okur müellif bir ailede çokça kitabın içinde büyüdüm. Seçenekler zaten oluşuyor ve bu çoktan seçmeli menüden dilediğim kitapları okuyordum. Yani dolaylı bir ebeveyn rehberliğinden kelam edilebilir. Ağabeylerimin Teksas Tommiks, Red Kit, Cilt Ten, Yakari ile kimileri bir epey sert çizgi romanlarıyla bir arada peygamber kıssaları ve Türk destanları temalı bir dizi çizgi roman birinci kitaplarımdandı. Bulduğum çabucak her şeyi, yetişkin ya da çocuk ayırt etmeksizin okuduğum çocukluk yıllarımda öğretmenimin sınıf kitaplığını tüketmemden duyduğu gururla bana konutundan kitaplar getirdiğini hatırlıyorum. Türk ve dünya klasiklerinden oluşan bu kitaplara ablamın musikili sesinden dinlediğim divan edebiyatı beyitleri eşlik ediyordu o periyot. Kelile ile Dimne, Binbir Gece Masalları ve Çocuk Kalbi de yeniden birinci okuma tecrübelerim ortasında hatırı sayılır bir yer edinmişti. Şimdiden geriye baktığımda, ailemin benim için kitaplar seçtiği, okuma serüvenimi sıkı sıkı takip ettiği bir mizansen çok ürkütücü ve boğucu geliyor. Çocuğum için ve elbette tüm çocuklar için çok çeşitli kitaplarla inşa olan bu varlıklı ve özgür dünyayı arzulamadan edemiyorum. Hasebiyle çocukların çabucak her yaşta kendileri için kitaplar seçebilmeleri gerektiğini düşünüyorum. Lakin benlik inşasında kritik devirler sayılabilecek erken çocuklukla başlayan periyotta, şimdi eleştirel okuma hünerleri gelişmemiş çocuklar için ebeveyn rehberliğinin önemli olduğu kanaatindeyim.

Merve Selva İnce

Meryem Selva İnce

ÇOCUK YAZINI GENEL YAYIN YÖNETMENİ

Hiçbir okurun zaten bir metne yöneldiğini düşünmüyorum

Çocukluğumda merdivenimizin altında karton bir sandık tasarımı içinde Ya-Pa kitapları serisi olduğunu ve annemin her gün bana oradan bir kitap seçerek okuduğunu hatırlıyorum. O vaktin imkânları dahilinde bu kitaplar neredeyse şimdinin kalitesinde kitaplardı. Bu bahiste çok kısmetli bir ortamda büyüdüm. İlkokulda kitap okuma saatimizin olduğunu hatırlıyorum. Kemalettin Tuğcu’yu, Ömer Seyfettin’i, peygamber kıssalarını ve kısaltılmış dünya klasiklerini orada okuttular. Aslında buradan da sorunuzun karşılığı ortaya çıkmaya başlıyor. Evvel ailem, sonra öğretmenlerim kitaplarımı belirliyordu. Lakin kitapçıya gittiğimizde annem benim de seçmeme müsaade veriyordu ve ilkokulda arkadaşlar ortasında da sevdiğimiz kitapları birbirimize veriyorduk. Ayda bir kitap satın alma hakkım vardı. Beğeninin dış faktörlerle şekillendirilen ve okumayla/izlemeyle/gezmeyle geliştirilen, sonrasında da kurumlarla desteklenen yapıda bir yanılsama/algı olduğunu; okurun her bir metne geçmiş okurluk repertuarıyla eğildiğini düşünüyorum. Edebiyat da okur da yaşı farklı olsa da ister okuyan ister okunan özne olsun, bir metinle karşılaşıyor ve okuma kültürü, beğenisi kitaplarla tanışıklığıyla şekilleniyor. Bu yüzden bir kitabı okurla buluşturma serüveninin büyük bir sorumluluk taşıdığını düşünüyorum. Evet mümkün olduğunca ideolojik bir dert taşımamalı ancak her aile ve okul istediği kitabı da seçmekte özgür olmalı. Kıymetli olan bu seçimlerin istikrarını tutturmak ve çocuk okura ileti değil de görüş sunan, onun hayal gücünü harekete geçirecek, estetik bakışını geliştirecek metinler seçebilmek.

Hüseyin Doğru

HÜSEYİN HAKİKAT

DAMLA YAYINLARI YAYIN DİREKTÖRÜ – YAZAR

İş işten geçtikten sonra eğitimin yararı yok

Benim çocukluğumda ben öncelikle evimizdeki kütüphanedeki kitaplardan yararlanıyordum. Öğretmenlerimizin tavsiye ettiği kitapları da okuyorduk. Lakin sonuç prestiji ile çocuğun ruhunda akis bulan kitapları çocuklar tekrar okumak isterler. Kendi hayatımdan örnek verecek olursam ben kitapçıdan Kemalettin Tuğcu’nun bir kitabını okumuştum, çok hoşuma gitmişti. Sonra onun öteki bir kitabını okumak istedim kitapçıdan ikinci kitabını aldım. Onu da okuduktan sonra üçüncü kitabını almak gereksinimi hissettim onu da aldım ama bir süre sonra paramın kitap almaya yetmediğini görünce mahallemizde bulunan eski kitapları satan bir yere gittim ve orada çok daha ucuz kitaplar satıldığını gördüm oradan Kemalettin Tuğcu kitaplarını almaya başladım.

Her canlı kendi tipini devam ettirmek ister. Arılarda da böyledir. Ana arı öldüğü vakit bütün personel arılar toplanır ve özel bir besinle besleyerek kendi ana arılarını üretirler. Münasebetiyle insanoğlu da kendini biyolojik olarak devam ettirmek istediği üzere kültürel olarak devam ettirmek ister. Bu nedenle ebeveynlerin kendi bedel yargılarına nazaran çocuklarını yetiştirmek istemesi yadırganmamalıdır.

Esas yadırganması gereken kültüründe, bedel yargılarında ve medeniyetinde yabancılaşmayı olağan görmektir. Çağımızda artık bir kültür emperyalizminden bahsedildiği bir periyotta yaşıyoruz. Herkes kendi kültürünü ihraç ederek aslında kendi bir bakıma hinterlandını ve sömürge alanlarını oluşturmak istemektedir. Bu nedenle kendi özgün kültürümüzü korumak çok değerlidir.

Bizler akıllı ebeveynler olarak medya organları, toplumsal medya, televizyonlar ve öbür kanallar üzerinden üzerimizde oynanan kültür emperyalizminin ve toplumsal mühendislik projelerinin farkına vararak, kendi medeniyetimizi Türk İslam medeniyetimizi çağın idrakine söyletecek bedellerle güncelleyerek karşı durmalıyız. Bu nedenle ebeveynlerimizin çocuklarını kendi kıymet yargılarını kendi dinine kendi kültürüne kendi geleneklerine nazaran yetişmesi için elinden geleni yapması gerekir. Bunun için en kıymetli kaynaklardan bir tanesi kitaptır. İş işten geçtikten sonra çocuk eğitiminin bir yararı yoktur.

Doğukan İşler

DOĞUKAN İŞLER – YAZAR-EDİTÖR

Kitapları çocuklarla birlikte inceleyip seçmek kıymetli

Ben çocukken -90’lı yıllardan bahsediyorum- çocuk kitapları yayıncılığı şimdi bu kadar gelişkin değildi. Dönüp bakınca o yıllara aktif yayıncılar, editörler, müellifler ve okurların süzgecinden geçmiş pek az kitap vardı diyebilirim. Öğretmenler ve ebeveynler de ne kadar şuurluydu çocuklara kitap okuma alışkanlığı kazandırma yolunda, soru işareti. Hatırladığım, elime ne geçerse okumaya uğraş ettiğim. Bilhassa, okulumuzun çabucak yanındaki vilayet halk kütüphanesine çokça sarfiyat ve çeşitli çizgi romanları, kısaltılmış dünya klasiklerini okurdum. Kimsenin de bu çocuk neler okuyor diye dönüp baktığını ya da kitap seçtiğini hatırlamıyorum. Elbette her ebeveyn, çocuğu için en uygun ve gerçek olanı ister. Pak, güvenlikli bir alan oluşturma uğraşındadır ve bu kitap seçiminde de kaçınılmazdır. Kendi paha yargıları ve kültürü üzere kitapları seçmelerinde bir sorun olduğunu düşünmüyorum. Ama tüm bu seçkilerin yanı sıra ortak insanlık kıymetlerini, hislerini, zihin dünyasını (didaktik olmaması önemli) çocukların dünyasına paydaş edecek kitaplar da seçilmeli. Bu minvalde, belli bir okuma-yazma düzeyine erişen çocukla birlikte kitapçı/kitap fuarı gezmek (bir internet kitapçısı gezisi de olabilir bu) ve kitapları çocuklarla birlikte (içeriğini, fotoğraflarını, işlediği mevzuyu vs.) inceleyip seçmenin değerli olduğunu düşünüyorum. Özgüvenli bir okur olacak çocuk, zati 9-10 yaşından itibaren artık kendi okuma kozmosunun temelini atmış olacak ve arkadaş tavsiyesi başta olmak üzere, kendine uygun, seveceği kitapları rahatlıkla ayırt edebilir hâle gelecektir.

Şaban Muslu

ŞABAN MUSLU

ERKAM YAYINLARI ÇOCUK YAYINLARI EDİTÖRÜ

Okuyacağı kitabı çocuğun karakteri belirler

Aramızda üç yaş fark olan ablamla birebir okula gidiyorduk. Ablam okulun kütüphane sorumlusuydu. Alacağım kitapları ekseriyetle onunla istişare ederdim. Kapağına, ismine bakarak okumak istediğim kitaplar konusunda yol gösterici olurdu. Bu biçimde onun yönlendirmesiyle bir oldukça kitap okuduğumu söyleyebilirim. Kitap seçimi değerli. Nasıl ki her bulduğumuz gıdayı yemiyor, seçici davranıyorsak tıpkı şey zihin dünyamız için de geçerli. Elimize geçen her kitabı, önümüze konulan her şeyi okuyamayız. Hele bu seçim yavrularımız için olunca daha hassas davranmamız gerekiyor. Çocuklarımız için seçeceğimiz kitaplar konusunda yavrularımız bize birtakım ipuçları verir. İlgi alanlarını, onları nelerin heyecanlandırdığını bilirsek onlar için hakikat kitaplar seçebiliriz. Ebeveylerin kendi paha yargılarına ve ananelerine nazaran evlatlarını yetiştirmek istemeleri en alışılmış hakları. Bu her alanda olduğu üzere çocuklarının okuyacağı kitaplar için de geçerli. Çocuklarımız hercai, yalnızca tanınan olduğu için kitap okumamalı. Hassasiyetlerimize uymayan beşerlerle arkadaş olmasını istemediğimiz üzere bu minvaldeki kitapları da okumasını istememiz en doğal hakkımız. Çocuğun kaç yaşından itibaren kendi kitaplarını seçme yetkinliğine erişebileceği, çocuktan çocuğa değişiklik gösterir. İkinci sınıfa gidip kitaba meraklı olan bir çocuk, beşinci sınıfa giden arkadaşından daha çok kitap okumuş olabiliyor. Kitabı seven, kitaba ilgi duyan, kitapla hemhal olmuş her çocuk kendi kitabını seçebilir olmalıdır.

Tuğba Akbey İnan

TUĞBA AKBEY İNAN – YAZAR-EDİTÖR

İstişare de seçimin bir parçasıdır

Ben çok kitap okuyan bir çocuk değildim, bilhassa ilkokul periyodunda. Buna karşın okuyup hatırladığım kitaplar var elbette. Pek birçok babamın kocaman kütüphanesinden aldıklarımdı. Genel olarak hepsini kendim seçtiğimi hatırlıyorum. Yani elime bir kitap tutuşturulup “Bunu kesinlikle oku.” denmedi bana. Çocuk hayatın içinde de kitabın içinde de elbette yanlış şeylerle karşılaşabilir. Fakat bunu mukayese edecek bir gereci olmazsa okuduğu her şeyi yanlışsız kabul eder şüphesiz. Bu sebeple kitap dışında çocukla kurduğumuz bağlantı nasıldır sorusu, kitabın bağlantımızın de bir modülü olduğunu gösterir. Kitap tüm kıymet yargılarımızı öğretmeye çalıştığımız bir emele dönük olursa alışılmış ki ebeveynler kitapları buna nazaran seçer. Burada ebeveynin paha yargılarının çocukta hissettirdiklerine odaklanmak daha hakikat olur. Bazen kıymet diye tanımlanan pek çok şey, ebeveynlerin dehşetleri oluyor. Çocuğun okur muharrir olması kendi kitaplarını seçmesi için birinci basamak olabilir. Lakin bunun yanında seçim yapması çabucak bir yargıya varmamızı gerektirmez. Seçimlerimizde yanılabiliriz. Bir raftan, aile kıymetlerine, yargılarına aksi bir kitap seçmiş olmaları kıymetlerimize yapılmış bir çıkış olarak değerlendirilmemeli. Öbür yandan seçim yapmak, tek başına başımıza nazaran takılmak değildir. İstişare de seçimin bir kesimidir. Bir yetişkin olarak ben de seçimlerimi yaparken öteki insanlardan etkilenmeden yapıyorum, diyemem. Sevdiğim insanların yorumları, teklifler seçimlerimin bir modülü. Çocuklar için de bu türlü bence.

Feyza Kartopu

FEYZA KARTOPU – YAZAR-EDİTÖR

Çocukların bir kitapla ahlaki deformasyona uğrayacağını düşünmek bir yanılgı

Benim sürecim biraz el yordamıyla ilerlemişti o vakitler. Taşradayım. Okul, konut, sokak üçgeninde süregelen bir döngüm var. Bir öğretmenim, kütüphanenin anahtarını vermişti bana. Ders dışında burayı açmak, kitap almak isteyenleri not etmek ansızın vazifem hâline gelmişti. O vakitler, Kemalettin Tuğcu ve Ömer Seyfettin okuyorduk. Bir de yetişkinler için yazılan, ancak kısaltıp sadeleştirilerek çocuğa “uygun” hâle getirilen kitaplar… Tanzimat romanlarını bile okuduğumuzu hatırlıyorum. Bir filtre var mıydı? Hayır. Kendim seçiyor, okuyor, kütüphaneye bırakıyordum. Bunun benim şahsiyetime hiçbir olumsuz yanı olmadı. Pekala belirli bir filtre olmalı mı? Özgürlüğü de içeren bir filtre olduktan sonra neden olmasın. Ebeveynlerin çocuğa uygun kitaplar seçmek istemesindeki hareket noktasını anlayabiliyorum. Makul bir istek bu. Lakin bunu, kitaba gereğinden fazla mana yükleyerek yaptığımızda, iş içinden çıkılmaz bir hâl alıyor. Çocuklarımızın bir kitabı okuyarak ahlaki deformasyona uğrayacağını düşünmek bir yanılgı. Kitaplar vasıtasıyla, dilek ettiğimiz rastgele bir hasleti kazanacağını düşünmek de… Kitabın bu türlü bir mahiyeti yok. Üstelik bunu, olumlu ve olumsuz manada yerine getirecek pek çok güçlü uyaranla dolu çocuklarımızın etrafı. Kitap, çok daha saf ve geri planda kalıyor bu uyaranlarla kıyaslandığında. Ebeveyn, kendi okurluğunu da devreye koyarak kitapları bir süzgeçten geçirebilir elbette, lakin yeniden de kısıtlayıcı olmadan, gerektiğinde özgür bırakarak yapmalı bunu.