ALİ ŞAHAP
Yersizlik yurtsuzluk, göç, yol, üzere varoluşsal bahisler içeren sinemalar çeken Alman direktör Wim Wenders kimliği yer yurt sahibi olma zorunluğu olmama durumu olarak tanım eder. Pek natürel bu tanımlama kimliğin ferdi ve toplumsal örüntüsünü/bağıntısını aşmaya çalışan, kimliğin ve kim olduğumuzun “yer”den taşan ancak birebir vakitte “yer”i aşan varoluşsal bir durum olduğunu ima etmeye yönelik bir efor. Ancak nihayetinde, etimolojik olarak da ontolojik olarak da “öteki” ile ünsiyet (bağ/yakınlık) kesbeden bir varlık olan “insanı” yerden/mekândan münezzeh ve âri olarak tasavvur edemeyiz. Bilindiği üzere “kevn” (oluş) kökünden gelen “mekân”, varlığın beden bulup mevcudiyet kazandığı imkân alanıdır. Meratib-i vücud (varlık mertebeleri) içerisinde tenzil epeyce cisim (yoğunluk/somutluk) kazanan ve varlık formuna bürünen her “şey” (insan da dâhil), bir “iniş”in (nüzul), “taşma”nın (sudur), “yansıma”nın (zuhur) ve hatta Hristiyan teolojisine de gönderme yaparak söyleyecek olursak bir “düşüş”ün (sukut) uzantısıdır. Dünya “denî” bir yer olarak bu “iniş”in/“düşüş”ün gerçekleştiği ukbanın “aşağı”sındaki yerdir/yurttur. Cennetten iniş/düşüş, varlık kazanmanın değil lakin varlık şuuru kazanmanın sırrıdır.
İNSAN VE ARAYIŞLARINA DAİR
İnsan dünyaya gönderilmişliğiyle (Heidegger’in sözüyle “dünyaya fırlatılmışlığıyla”) varoluşsal bir kimlik ve yer arayışına da atılmıştır. Kimliğini varlık bulduğu, bulunduğu yerde oluşturan insan için yer yalnızca teritoryal/coğrafi bir yer değil, toplumsal ve kültürel alakalar ağının ör(ül)düğü bir oluş tabanıdır. İnsanın bir yerden tehcir edilmesi demek, geçmişinden (belleğinden), şimdisinden (varlığından) ve geleceğinden (inancından) sürülmesi demektir. Aidiyet ve mensubiyet bağları ile bir ortada olan bir milletin (Aramice “mille” kökünden gelen ve “söz” manasına sahip olan söz; birebir kelamı birebir halde konuşan, hasebiyle da tıpkı halde düşünen, duyumsayan, inanan toplum demektir) mekânsal tehciri (göçe zorlanması) tüm zorluğuna karşın üstesinden gelinemeyecek bir durum değildir. Ve lakin bir milleti millet yapan aidiyet ve mensubiyet bağlarından, hasebiyle da varoluşsal pozisyonundan tehcir etmek düzeltilemeyecek “kopuşlara” sebep olmaktadır.
MÜSLÜMAN BİR ENTELEKTÜEL
Bu uzun girişi Ömer Kemal Buhari’nin Varoluşsal Tehcir: Yeni Batı ve Dönüştürücü Şiddet isimli kitabının içeriğine ve kıymetine değinmek için yaptım. Sabahattin Zaim Üniversitesi’nde öğretim üyesi olan Ömer Kemal, akademik çalışmalarının yanı sıra yeni ve kültürel sıkıntılarla ilgili makaleler kaleme alan, çeviriler yapan, Müslümanların kaygısıyla hemhâl olan bir entelektüel. 2020’nin sonunda İnsan Yayınları tarafından yayımlanan mezkûr kitabı, üzerinde makaleler dışında müstakil olarak kitap kaleme alınmayan bir çözülme ve kopuş sürecini; bu sürecin faillerini ve yenilenmiş metotlarını, bu sistematik aksiyonun Müslümanlar üzerindeki tesirini ve ziyanlarını, Müslümanların evvel durumu teşhis ve tespit etmesi kabilinden zihinsel bir yeterliliğe sahip olması ve akabinde önleyici/koruyucu bir güç olarak kendi fikir ve ruh iklimlerini anlayacak/yaşayacak bir varoluş tabanını tekrar ihya etmeleri gerektiğini anlatan, ve bu anlatıyı ilmî bir yol içerisinde yapan kıymetli bir çalışma.
Batı’nın şiddet/baskı siyasetlerinin tüm “öteki” toplumları, özelde ise İslam toplumunu asimile etmeye yönelik olduğunu, klasik asimilasyon siyasetlerinin vakitle Oryantalizm ile birlikte yabancılaştırmaya dönüştüğünü, öteki kültürlerin ve toplumların çağdaşlık ve hümanizm ismine mankurtlaştırılarak dejenere edildiğini, Batı’nın kendi hayat ve niyet üslubunu hâkim kılarak tüm dünyaya dayattığını bilfiil olduğu üzere bilkuvve olarak da biliyoruz. Çağdaş dünyadaki fiziki ve politik şiddetin/baskının yerini alan örtülü şiddet/baskı tiplerini (bedensel, zihinsel ve kimliksel) gerektiğinde sert gerektiğinde yumuşak güç olarak kullanan yeni Batı, sistematik hareketleriyle kendi dışındaki toplumları (özellikle de mevcut sisteme varlığı ve prensipleriyle varoluşsal bir “tehdit” olan İslam toplumunu) dönüştürüp ya kendi olmaktan uzaklaştırarak ya da kendine benzeterek pozisyonundan etmeye çalışmaktadır.
MESELELER VE TEKLİFLER
Varoluşsal Tehcir öncelikle kendi zihinsel dünyalarından göç etmeye zorlanan Müslümanların maruz kaldığı durumu ortaya koyuyor; gerisinden Batı’nın (ve yöntemlerinin) kendi içindeki dönüşüm çizgisini belirliyor; gerisinden şiddetin/baskının işlerliğini ve çeşitlerini örneklendiriyor; ve son olarak da hem bir özeleştiri hem de tekliflerini sunuyor. Müellifinin tasviriyle “transdisipliner, yani muhakkak bir disiplinle ve o disiplin için belirlenmiş sonlarla kendisini sınırlandırmamaya, birebir vakitte eleştirel halini özgür ve cesaretli bir biçimde söz etmeye uğraş gösteren” eser, içinde bulunduğumuz çağın mahiyetine ve türlü aktörlerine dair zihinsel bir harita sağlamanın yanında, bilhassa yeni kuşaklara maruz kaldıkları görünmez şiddet cinsleri hakkında farkındalık vadediyor: “Bu şiddet çeşitleri yoluyla dindar birey çoğunlukla görünmeyen bir sopa ile disipline edilmekte, şiddetin alıcı tarafında olmak istemiyorsa dindarlığından vazgeçmesi, bunu yapmıyorsa da en azından toplumsal görünürlüğünü yok etmesi gerektiği tehdit-mesajı kendisine örtük ancak epeyce güçlü bir halde verilmektedir.”
Varoluşsal Tehcir çok çeşitli disiplinlerden ve kaynaklardan bilgiler aktarmakla birlikte bunları özgün bir fikrî bütünlük içerisinde harmanlıyor. Kâh Frantz Fanon, kâh Tahsin Görgün, kâh Aníbal Quijano, kâh Byung-Chul Han sahne alıp söylenecek kelamları söylüyor. Dünyaları inşa eden sözler, fikirler, inançlar ve anlatılar ele alınıyor, şantiyelere giriliyor. Kitap özelde, içinde yaşadıkları dünyayı manalandırmak noktasında ağır bir enformasyon ve propaganda bombardımanına tabi tutulan üniversite öğrencilerine, genelde ise varoluş kederini yüklenen tüm insanlara hitap ediyor.