Osmanlı Devri’ndeki birinci toplu konutlarla ilgili bilgi veren Sanat Tarihi Uzmanı Dr. Zübeyde Cihan Özsayıner, “Bu gördüğümüz yapılar, 19. yüzyıl birinci toplu konut mantığıyla yapılmış sıra konutlar olarak geçiyorlar. Bu sıra meskenler, Abdülaziz vaktinde saray çalışanlarının muhtaçlıklarını karşılamak gayesiyle tesis edilmiştir. Daha sonra da bunların bir konut olarak kullanılması emeliyle vakfiyelere geçirilerek resmileştirilmiştir. Sultan 2. Abdülhamid’in bu bahiste oluşturduğu bir vakfiyesi vardır. Bu vakıflar genel müdürlüğünde koruma ediliyor. O vakfiye, ‘İstanbul Beşiktaş Mustafa Kemal 2010’ müzesinde uzun yıllar sergilendi. Şu anda konservasyona alındı. Bu vakfiye o bölümün bütün tezhip özelliklerini yansıttığı üzere, bu yapıların ne amaçla oluşturulduğunu ve hangi koşullarda kullanılacağını kapsıyor. Vakfiyenin sonunda ise; bu verilen kuralların yerine getirilmemesi takdirde, bedduaları ve duaları bulunuyor. Beddualar bu işin ciddiyetini yansıtmaktadır. Vakfiye kaidelerine uyulmaması takdirde bu dualara maruz kalınacağı belirtiliyor” dedi.
Bu yapıların Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne devredildikten sonra da emeli doğrultusunda kullanıldığını söyleyen Özsayıner, “Sultan 2. Abdülhamid devrinde saray çalışanlarının konutları olarak kullanıldı. Daha sonra ise, ‘Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün mülkiyetinde olduğu için uzun yıllar vakıf memurlarının ve çalışanlarının oturduğu toplu konutlar olarak kullanıldı. Yani gayesine uygun olarak uzun yıllar faaliyet gösterdi. Daha sonra ise yap, işlet, devret modeline uygun bir formda yapılandırılarak turizme kazandırıldı” diye konuştu.
“Mustafa Kemal de burada ailesi ile birlikte kaldı”
Akaretler Sıra Konutları’nda Atatürk ve ailesinin de kaldığını belirten sanat tarihi uzmanı Zübeyde Özsayıner, “Mustafa Kemal Atatürk, annesi Zübeyde Hanım, kardeşi Makbule Cet ve evlatlığıyla birlikte şu anda 76 numaralı olan dairede uzun yıllar kaldılar. Mustafa Kemal Atatürk, 1919 yılında, buradan tophaneye gidip, oradan da Samsun’a gerçek hareket ediyor. Burası Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün mülkiyetinde ama tahsisli olarak bir turizm şirketine bağlı halde hizmet veriyor. Günümüz toplu konutlarıyla benzerliği ise, daha çok insanın konut muhtaçlığını karşılamak niyetiyle, büsbütün toplumsal konut mantığıyla hareket edilmiştir. Birde sanatsal olarak bir bahis var. Ondan bahsetmek istiyorum. Orta kısımda, 2. Abdülhamid’in tablosunu yapan ‘Zonaro’ isimli İtalyan ressamın atölyesi bulunuyor. Çabucak ortada, konutların ikiye ayrıldığı kısımda yer alıyor” sözlerini kullandı.
Evlerin insanları rahat ettirmek hedefiyle yapıldığına dikkat çeken Özsayıner, “Fark yok. Mantık birebir. Hedef insanları rahat ettirmek. Dünyada yer, ahirette iman derler. İnsanların başını sokabileceği, kendini inançta hissedebileceği bir konuta muhtaçlığı var. Osmanlı da bu gereksinimleri, sıra meskenler yaparak çözmeye çalışmış. Devletimiz de inşallah bu problemleri, yeni projeleri ile tahlil bulacaktır, inanıyoruz” formunda konuştu.
Osmanlı vaktinden beri vatandaşlarımızın barınma muhtaçlığı konusunda devlet tarafından desteklendiğini belirten Özsayıner, “Her periyotta insanların toplumsal statülerine nazaran geçim kasveti oluyor. Devlet memurları düşük maaşla çalışıyorlar. Onları rahat ettirmek, nefes aldırmak en azından memur olduğu sürece itimat içinde az kira ödeyerek barınmalarını sağlıyorlardı. Bu devletimizin Osmanlı vaktinden beri çok büyük olduğunu gösteriyor” dedi.
Son olarak Akaretler Sıra Konutları’nın mimari özelliğine de değinen Özsayıner, “Burası çok farklı bir planda tasarlanmıştır. ‘Sarkis Balyan’ isimli bir mimarın yapıtıdır. Cephelerde neo-klasik ögeler görmekteyiz. Bunlar mimarlık sanatında, ‘kagir’ yapılar olarak isimlendiriliyor. Bu tıp yapılar evvelce ahşap yapıldığı için yangınlarda telef oldular. Daha sonraki periyotlarda kagir olarak yapılmaya başlandılar. Bu formda yangınlara karşı daha kalıcı ve sağlam olmuş oluyor” açıklamasında bulundu.