bayanlar bilirim ülkeme ilişkin / Yürekleri Akdeniz üzere geniş, soluğu Afrika üzere sıcak / Göğüsleri Çukurova üzere münbit / Dağ üzere otururlar konutlarında / Limanlar gemileri nasıl beklerse / O denli beklerler erkeklerini / Yaslandın mı çınar üzeredir onlar sardın mı umut üzere
Şair Fazilet Bayazıt “Sana Bana Vatanıma, Ülkemin Beşerlerine Dair” isimli şiirinde Anadolu’nun bayanlarını bu türlü anlatır. Medeniyetin inşacısı olan bayan, her periyoda kesinlikle damgasını vurmuştur. Kimi vakit savaşta, kimi vakit barışta… Kimi vakit bilimde, kimi vakit kuşaklar yetiştirerek, emek vererek, bulunduğu ortamı güzelleştirmiş ve bereketlendirmiştir. Bayanlarımızın bu farklı alanlardaki aktiflikleri ve kadim gelenek, anlatılacak bir sürü öykü biriktirmelerini sağladı. Birden fazla bilgelik dolu bu kıssaları, KADEM (Kadın ve Demokrasi Derneği) düzenlediği yarışla ödüllendirdi. Her yıl “KADEM Sanat” başlığı altında 3 farklı alanda yarış düzenleyen derneğin, 2021 yılı yarışı evvelki hafta sonuçlandı. Müsabaka kolları üzere hususları da farklıydı. Kısa sinema müsabakasında husus “Göç ve Kadın”ken, senaryo yarışında “Anadolu’da Kadın”, fotoğraf yarışında da “Toprak ve Kadın” ana bahisti.
BİRİKMİŞ KISSALAR
Kelam konusu bayan kıssaları olunca, yarışa ilgi de ağır oldu. Gönderilen birbirinden hoş eserler ortasından seçim yapmak jüriyi epey zorladı. Salgın nedeniyle çevrimiçi düzenlenen ödül merasiminde dereceye giren eserler ilan edildi. Kısa sinema senaryosu kolunda birinci, “Kısmet” isimli yapıtıyla Müjdat Doğan, ikinci “5 numaralı şiş” ile Fazilet Çiçekgil ve üçüncü “Balans” yapıtıyla Rabia Kaytan oldu. Kısa sinema alanında ise “Kıyı” yapıtıyla Tevfik Kemal Özel ve Mücahit Baydaş birinci olurken, onu sırasıyla “Mektup” ile Tolga Tatlı ve “Göçen Hayatlar” ile Damla Türk izledi. Fotoğraf müsabakasında ise Mustafa Kılınç, Elif Kürleyen ve Nihal Döner derece alan isimler oldu. Kıssa anlatan yapıtların de bir kıssası vardır diyerek, yarışta derece alan isimlerle, yarışa katılma motivasyonlarını, yapıtı üretmelerinde tesirli olan ögeleri konuştuk. Onların şahit olduğu bayan kıssalarına birlikte kulak verelim.
SIKINTI BİR BAHİSTİ
Müjdat Doğan, “Anadolu’da Kadın” başlığında eser üretmeden evvel, aklına birden çok tablo geldiğini belirtiyor. Senaryosunu tamamladıktan sonra aslında sıkıntı bir bahiste kalem oynattığını fark ettiğini söyleyen Doğan, “Ben başımda olan kıssayla sadece kendimin değil, ülkemizde yaşayan insanların bakış açısını ortaya koymak istedim. Hassas bir hususta bir şeyler yazıyorsanız bu sizler için felaket olabilir. Benim için olmadı. Umarım başımdaki ‘Anadolu’da Kadın’ tablosu çekilir ve daima bir arada izleriz” diye senaryonun yazılma öncesi ve sonrası neler düşündüğünü bizimle paylaşıyor.
Senaryolarında gerçekliğe odaklandığını belirten Doğan, coğrafyanın bu gerçekliğe tesirini de yadsımıyor. Doğan, “Vereceğim iletiye odaklanmıştım, lakin kazanacağıma pek ihtimal vermedim. Bunun sebebi de bayan senaristlerin kendi kıssalarıyla müsabakaya katılacak olmasıydı. Lakin birincinin ve ikincinin de erkek olması sanırım Anadolu’da bayanı anlatmaya yetiyordu” diyor.
“BÜTÜN ZORLUKLARIN TEMSİLCİSİ”
“Kıyı” kısa sinemasının direktör ve senarist koltuğunu aslında iki kişi paylaşıyor: Tevfik Kemal Özel ve Mücahit Baydaş. Özel, müsabakanın, göçün getirdiği trajedileri anlatmak için uygun bir fırsat olduğunu düşünüyor ve şunları söylüyor: “Çünkü sinemamızdaki bayan tek bir bayanı değil, bu trajediyi yaşayan tüm bayanları temsil ediyordu.” Sinemanın “önemli bir anlatım dili” olduğunu vurgulayan Özel kelamlarına şöyle devam ediyor: “Yarışma temasını gördüğümüzde, göç etmek zorunda kalan insanlardan gelen acı haberler, bilhassa de Aylan Bebek zihnimizde canlandı. Bunu sinemanın tesirli lisanıyla ele aldık.”
Baydaş ise şu konuların altını kıymetle çiziyor: “Göç, bütün insanlık için bir dramdır. Biz herkesin bu hususa birebir arada olması ve unutmaması gerektiğini düşünüyoruz. Öyküde dikkat çekilmesi gereken, bayanın taşıdığı ağır yüktü. Bayan bütün zorlukların temsilcisi ve toplamı olmalıydı ve sinemamızı fikir basamağından çekimine kadar bu hassasiyetle yürüttük.”
UTANGAÇ, VAKUR, GÜÇLÜ
Bayanın toplumumuzda, üretkenlik ve analık rolüyle ön plana çıktığını hatırlatan Nihal Döner’den çektiği fotoğrafın öyküsünü dinliyoruz: “Üretim ve rahmet kavramları bizlere toprağı hatırlatır. Ki o yüzden de Toprak Ana denilir. Fotoğrafa çıktığım o sabah, sis fotoğrafı çekmek için çıktığımda tesadüf, tarladaki bayanları gördüm. Birkaç poz fotoğraf çektim. Yanlarına gidip çektiğim fotoğrafları gösterdim ve müsaade almadığım için özür diledim. Anadolu bayanının naifliği burada… Daima utangaç daima vakur lakin güçlü…”
Göç konusunun, derin öyküler barındırdığını söylüyor Damla İtina Türk de ve şunları lisana getiriyor: “Göçe, bilhassa bayanların penceresinden baktığımda; bilinmeyen, görülmeyen, fark edilmeyen ve fark edilmediği için de gereken hassasiyetin gösterilmediği bir alan olduğunu gördüm. Göçmen bayanların da bizim üzere sıradan, keyifli bir hayatları, keyifli bir aileleri varken o hayatlarının nasıl değişmek zorunda kaldığını ve nereden nereye geldiklerini anlatarak empati oluşturmak istedim. Yaşanan dramın boyutunun varsayım ettiğimden fazla olduğunu gördüm.”
EN EŞŞİZ ÖDÜL TEBESSÜM
Tolga Tatlı, kısa sinema konusunun, kendisinde bir tedirginlik oluşturup oluşturmadığı sorusunu “Savaş nedeniyle ülkelerini terk etmek zorunda kalan insanların, bayanların ve çocukların üzerinden bir kıssa anlatmanın tek tedirginliği, sinemanın gereğince yayılmaması olurdu” diye yanıtlıyor ve şöyle devam ediyor: “Yetim çocukların sessiz çığlıklarına ses olabileceğimi, bir nebze de olsa bunu daha geniş kitlelere duyurabileceğimi düşündüm. Elbette en büyük motivasyon kaynağım, elde edeceğim maddi karın tamamını sinemada yer alan ve almayan ailelere bağışlamak oldu. Bu sayede eşsiz ödül olan tebessüme ulaşabilecektim.”
Elif Kürleyen de Anadolu’yu bayandan ve topraktan başka düşünmeyenlerden. “Anadolu›nun her köşesinde, tarlada, bağda, bahçede çalışanların daha çok bayan olduğunu görürüz” diyen Kürleyen kelamlarını şöyle tamamlıyor: “Karadeniz›de çay toplar, Çukurova›da pamuk personelidir, memleketimizin birçok yerinde çobandır. Konutuna döndüğünde çocuklarını büyütür, eşine yoldaştır. ‘Emekçidir, eştir, anadır…’ Fotoğrafımdaki bu üç katman bayanın bu üç özelliğini temsil etmektedir.”