İlahi Komedya birincisi 2020 nin Eylül ayında Alfa Yayınları ndan Sevinç Elpida Kara nın çevirisi Escort Cemre Seçkin Erdi nin çeviri ihya ve notlarıyla ikincisi 2021 in Mart ayında Everest Yayınları ndan Ayçin Kantoğlu nun çeviri ve notlarıyla yine yayımlandı Her iki çeviri de İlahi Komedya yla Cemre escort Türk okuyucuları ortasındaki arayı biraz daha kısalttı denilebilir Daha evvelki yıllarda Feridun Timur düzyazı Rekin Teksoy ise şiir formunda çevirmişlerdi Komedya yı
Görüldüğü üzere İlahi Komedya ya karşı ağır bir Cemre escort Bayan ilgi var Farklı bireylerin onu Türkçeye çevirmesi de bunu göstermektedir Her çevirinin kendi içinde olumlu olumsuz başarılı başarısız istikametleri bulunuyor Bunları karşılaştırarak okumak ve ortalarındaki fark ve benzerliklerini işlemek başka bir yazının mevzusudur Kısaca kelam edecek olursak Sevinç Elpida Kara ve Seçkin Erdi nin Komedya çevirisi güya 14 yüzyıl İtalyancası temel alınarak yapılmış Dante Komedya nın birinci kitabı olan Cehennem in Kanto IV ünde esasen kendini hangi şair kümesi içinde gördüğünü söylemektedir O kendini Homeros Horatius Ovidius Lucanus ve Vergilius tan sonra gelen altıncı âlim şair olarak görür Altıncı oldum bu türlü âlimler arasında Münasebetiyle Komedya çevrilirken hiç olmazsa bu şairlerin kullandıkları lisan üslup hasebiyle oluşturduğu aura da dikkate alınmalıdır Kara ve Erdi nin Komedya çevirisinden bu yüzden Azra Erhat ve A Kadir in Homeros İsmet Zeki Eyüpoğlu nun Vergilius çevirilerinin tadı alınır
Ayçin Kantoğlu nun çevirisi ise açıklığı anlaşılırlığı rahat okunurluğu açısından değerli Kendi içinde bir şiirselliği de var bu çevirinin Lakin metnin özgününe yakın müzikalite akış ve aura oluşturmada Kara ve Erdi kadar başarılı olduğu söylenemez Komedya yı birinci okuyacaklar için Kantoğlu nun bu okumaları devam ettirmek derinleştirmek isteyenler içinse Kara ve Erdi nin çevirileri tavsiye edilebilir
KOMEDYA YI OKUMAK SIKICI MI
Pekala Komedya ya duyulan ilgi ve merak neden bu kadar ağırdır Kendi deneyimlerimden biliyorum Komedya dan ne kadar kaçarsanız kaçın o sizi kesinlikle bulur Jorge Luis Borges de olmazsa T S Eliot ta Ezra Pound ta olmazsa Erich Auerbach ta karşınıza çıkar ve beni okumadan bu isimlerden de çok bir şey anlayamazsın imasında bulunur Yıllar evvel Teksoy un çevirisini yarıda bıraktığımda bir daha Komedya okumayacağımı sanmıştım Zira Komedya sıkıcı bir kitaptır Akmaz Aksa da onda anlayarak lezzet alarak ilerleyemezsiniz Hiç olmazsa birinci okumada böyledir Zira Dante yüzlerce olay isim tarikat savaş ve kitaptan kelam eder Bunların hepsini bilmemiz mümkün değildir Bir Türk olarak özelde Floransa genelde Avrupa tarihine bu kadar hakim olmamızı zati kimse bizden beklemez Dante ayrıyeten kelam ettiği bütün olay tarikat şahıs keşiş yahut savaşı kısa en fazla bir kantoda anlatır İlerleyen kantolarda o isimlerle bir daha karşılaşmayacaksınızdır Destanda seyahat metaforunun kullanılmasının dezavantajıdır bu İlyada da bu türlü değildir Homeros her şahsı neredeyse bütün sülalesiyle birlikte anlatır Kahramanlarının meziyetlerini sıkılmadan tek tek sıralar Dante de buna rastlamazsınız Güya herkes biliyormuş üzere ismi yahut olayı söyler geçer Dante Sonra da o isim ve olayı yargılar Sorgulamaya da pek rastlanmaz onda Yalnızca birtakım kantolarda şaşırıp sorular yönettiği görülür karşılaştığı bireylere Karşılığını alır almaz da ilerler Dipnotların yardımıyla bunlardan bir şeyler anlayayım dediğinizde ise şiirsel akış daima sekteye uğrar Kelamlık okur üzere okumak zorunda kalırsınız Dante nin yüzyılları aşıp gelen destanını Bu da bir yerden sonra sıkılmanıza neden olur
MÜELLİFLERİ ETKİLEYEN BİR YAPITTIR
Ancak Borges İlyada Don Kişot Kitabı Kutsal ve Binbir Gece Masalları yla birlikte kesinlikle İlahi Komedya yı da anar T S Eliot ın en çok etkilendiği yapıttır Komedya Bunu onun hem şiirinden hem din tasavvurundan hem de denemelerinden anlayabiliriz Eliot denemelerinde başka ele aldığı şairleri de kesinlikle Dante yle kıyaslayarak konumlandırır Ezra Pound un Kantolar ı okunduğunda onun da Dante den esinlenerek Cehennem Araf ve Cennet ten oluşan üç kitap tasarladığı şiirlerinin kurgusunu Komedya nın Kanto larına bakarak oluşturduğu fark edilir Alışılmış Pound imgecidir Dante ise romantik Sembol ve tasvirlere başvurur Dante Karakterini de tarihi şahıslardan seçer Belirtmeden geçmeyelim Louis Gillet e nazaran Dante nin kurgu imge ve tasvir açısından çağdaşlarını geride bırakmasının sebebi Doğu metinlerinden çokça istifade etmesidir Auerback ın İstanbul yıllarında Komedya yı elinden düşürmediğini öğrendiğimizdeyse şunu fark ederiz Avrupalı sanatkarların filozofların hangisini elimize alırsak alalım yolumuz kesinlikle Komedya ya çıkacaktır Neden sanki Neden her Avrupalıda bir Dante vardır
Dante Komedya da anlattığı üzere sahiden Cehennem Araf ve Cennet i gezmemiştir Buna kendisinin inandığını da söyleyemeyiz Lakin inanmış üzere anlatıyor Etkileyiciliğinin sebeplerinden biri bu inançtır Başkasıysa Dante kendine kadar gelen özelde Floransa ve İtalya nın genelde ise Avrupa nın zihin tarihini yazmıştır Siyasi kültürel felsefi sanatsal toplumsal ve dini tarihi de buna dahil edebiliriz Pound Dante yi yalnızca Avrupa nın değil bütün dünyanın zihin tarihini yazmak isteyerek aşmaya çalışır Ne kadar aştığı tartışmaya açıktır Bu noktada Eliot ın Dante ile Shakespeare dünyayı ortalarında paylaşır kelamını hatırlayabiliriz Avrupa merkezli düşünüldüğünde Eliot gerçek bir tespitte bulunur Ancak bu doğruluğun içinde Dante nin Komedya da aktardığı yanlış bilgiler kadar yanlışlık da vardır Kara Erdi Kantoğlu ve Timur çevirilerinin değeri burada kendini gösteriyor Seçkin Erdi nin açıklayıcı ve bilgi aktarıcı dipnotlarından da Dante nin hakikat ve yanlış bilgilerine vakıf olunabilir Ancak sıkıntı Dante ne kadar cahildir yahut ne kadar yanlış bilgi aktarmıştır sorunu değildir Sorun Dante nin temsil ettiği zihniyeti duygu ve niyet dünyası hatta buna şuur dışını da dahil edebiliriz ne kadar etkileyici ve pürüzsüz bir formda okuyucusuna aktardığıdır Bu noktada başlar Komedya nın vazgeçilmezliği Dante kendi çağını ve kendinden evvelki çağları Avrupa yı merkeze alarak üç farklı kitapta destanlaştırmayı başarmıştır
ZİHNİYETİ GÜZEL OKUMAK GEREKİR
Türk okuyucuları için de Komedya nın değeri bu noktada başlar Başka türlü Dante nin kendini içine dahil ettiği âlimler üzere âlim olduğu da söylenemez Komedya da altını çizeceğiniz bilgece hikmet dolu diyebileceğiniz çok az mısra vardır Bir Homeros yahut Shakespeare in hayatı çözen insanı yorumlayan taraflarına Dante de rastlanmaz O olay anlatır aktarır yorumlar yargılar Yargı ve yorumlarında da Dante nin o denli orjinal bir taraf aramak beyhudedir O sıradan bir katı Katolik ten farklı bakmaz hayat ve beşere Tarihe bakışı da tıpkı haldedir Mesela en çok yardım aldığı yapıtında de kendine rehber edindiği Cehennem seyahati boyunca üstadım diye de yücelttiği Vergilius u bile işte Cehennem den dışarıda düşünemez Zira ona nazaran vaftiz olmayan hiç kimse evet hiç kimse Cennet e giremeyecektir Vaftizi de Dante Hz İsa yla başlatır Meğer İncil de Vaftizci Yahya nın Hz İsa dan evvel ve sonra birçok kişiyi vaftiz ettiği anlatılır
Bu noktada Komedya nın yansıttığı zihniyeti âlâ okumak gerekir Bunu da Komedya ya yönelik bütüncül bir bakış geliştirerek yapabiliriz Komedya nın modülleriyle birlikte asıl bütünüyle uğraşmak gerekir Modüllerde zira söz ettiğimiz üzere birçok garez ve bilgi yanılgısı vardır Bütüne baktığımızdaysa Dante nin aslında Cehennem Araf ve Cennet i bu dünyada gördüğünü fark ederiz O insan ömrünü ve tarihini de bu sıralamayla yorumlar Kişi evvel yani gençliğinde cehennemi yaşar sonra yetişkinliğinde arafı ihtiyarlığındaysa cenneti Dünya tarihi açısından baktığımızdaysa Dante sanki Cennet diyerek ne kadar Avrupa sömürgeciliği ve hakimiyetini kast etmiştir Araf dediğiyle ne kadar Avrupa nın Orta Çağı nı sembolleştirmiştir Cehennem leyse ne kadar iki dünya savaşının imasında bulunmuştur düşünmeye ve araştırmaya kıymet
Dante nin Komedya yı Cehennem Araf ve Cennet diye bölümlendirmesinin öbür bir mecazi anlamıysa kelamını ettiğimiz Avrupalı zihniyet ve muhayyilesinin bölümlendirilmesidir Dante nin zihniyle temsil edilir bu zihniyet Bu zihinde eleştirilen günah yakışıksız ve yanlış olarak kabul edilen olay ve şahıslar Cehennem kitabında Ne tesadüf Cehennem Dante nin sevmediği beşerlerle siyasi düşmanlarıyla doludur kuşkuda yahut çelişkide kalınan olaylar Araf ta düzgün gerçek hoş sevap diye nitelendirilen olaylar ise Cennet te işlenir Katoliklerin teslis inançları bu formda zihinsel bölünme varyantıyla tekrar kendini gösterir Öteki bir tabirle bu dini inanç zihin dünyasında Cehennem Araf ve Cennet olarak yeni sembollerine kavuşur Bilindiği üzere Batı medeniyetinin üç ana kökeni vardır Yunan Roma ve Hristiyanlık Dante Hristiyan olduğu için aslında inanmaması gereken Plutus Medusa Kentaur üzere Yunan ve Roma rablerini canavarlarını da cehenneme sokar cezalandırır bir halde onları yine anlamlandırmış olur Bu da şunu göstermektedir Dante Yunan ve Roma mirasını es geçemez putperesttir bunlar deyip yok sayamaz onları da adeta Hristiyanlıkla işte bu Cehennem Araf Cennet ayrımıyla paka çıkarmaya ya da temsilcisi olduğu zihniyette yine yorumlamaya ve tanzim etmeye çalışır
Son olarak Alfa Yayınları nın Komedya baskısında kullanılan Sandro Botticelli çizimlerinin en az epik anlatım kadar etkileyici olduğunu belirtelim Everest in Komedya baskısında da fotoğraflar var ancak bunların kime ilişkin olduğu yazılmamış