Farkında olsak da, olmasak da kültürümüzün, yaşayışımızın, gelenek ve göreneklerimizin temelinde Şamanizm ve Tengrizm kökenli davranışlar vardır. Günümüzde bu davranışlar batıl olarak nitelendirilse bile, kökenleri araştırıldığında çabucak hepsi manaya bürünür.
1. Kurşun Dökmek
2. Kırmızı Kurdele
Gelinliğin üzerine bağlanan kırmızı kurdeleler, nişan merasimlerinde yüzüklere bağlanan kırmızı kurdeleler, okumaya yeni geçmiş çocukların yakasına takılan kırmızı kurdeleler; daima uğuru ve kısmeti temsil eder. Ayrıca makûs ruhların şerrinden korunma sağladığına inanılır.
3. Mezar Taşlarımız
Günümüzde toplumda ulu kabul edilen kimselerin vefatlarından sonra ruhlarından medet ummak ve mezarlarının kutsanışı şaman geleneğin devamıdır.
Mezarlara taş dikilmesi ve bu taşın sanat yapıtı haline getirilecek kadar süslenmesi İslam coğrafyasında yalnızca Anadolu’da görülmektedir.
4. Dilek Tutmak
Lisana tutmak da Şamanizm kökenli bir davranış biçimidir. Tabiat ruhlarının dileklerin gerçekleşmesine aracılık ettiğine inanılır.
5. Köpek Ulumasının Uğursuz Sayılması
Şamanizm’de köpek bir ruhun yaklaştığını uzaktan acı ulumayla haber verebilmektedir. Sıradan bir kişinin bu ruhu görmesi; onun pek yakında öleceğine işaret sayılır. Anadolu’nun kimi yerlerinde köpek uluması uğursuz sayılmaktadır. Köpeklerin birtakım olayları evvelce algıladıklarına ve bunu uluyarak anlattıklarına inanılır.
6. Nazar İnancımız
Anadolu’da halk arasında “nazar” olgusu çok yaygın bir inanıştır.
Kimi insanların olağandışı özellikleri olduğu ve bakışlarının karşılarındaki kimselere rahatsızlık verdiğine, kötülük getirdiğine inanılır. Bunun önüne geçmek için “nazar boncuğu” “deve boncuğu” “göz boncuğu” vb. takılır. Bu inanış da Şamanizm’den kalmadır.
7. Kullandığımız Kilim Motifleri
Eski Türklerde bir Şamanın giysisine yılan,akrep, çıyan, kunduz üzere yabani hayvan halleri çizmesinin, bu hayvanları topluluğun hayat alanlarından uzak tutmaya yardımcı olduğuna inanılır.
Günümüzde Anadolu’da Türkmen köylerinde dokunan halı, kilim, örtü ve perdelere işlenen desenler, giysiler üzerinde kullanılan motifler bu inanıştan kaynaklanır.
8. Mevlit ve İlahiler
Şamanlar ayinlerinde davul ve kopuz kullanmışlardır. Müziksiz hayatın ve ayinlerin değişilmez bir kesimidir. Meğer İslam dininde Kur’an’ın müzikle okunması katiyen günahtır. Şaman geleneğinin devamı olarak Anadolu’da Hz.Muhammed’in Hz.Ali’nin hayatları müzikle okunmaktadır
Mevlit ve İlahiler yalnızca Anadolu’da uygulanan müzikli anlatımlardır. İslam dininde meyyitin akabinde mevlit merasimi diye bir uygulama yoktur.
Osmanlı tarihinde ilk Mevlit, 1409-10 yıllarında Bursalı bir fırıncı ustası olan Süleyman Çelebi tarafından yazılmıştır.
9. Su İçerken Başın Elle Desteklenmesi
Bu da bir Şaman geleneği kalıntısıdır. Şöyle ki, su içerken insan akli başından kaçabilir diye baş elle tutulurmuş.
10. Mezarlardaki Küçük Suluklar
Mezarların ayak ucunda bulunan küçük suluklar; ruhların susadıkları vakit kalkıp oradan su içmeleri inancına dayanır. Ayrıyeten kuşların, böceklerin o suluklardan su içmesinin, ölmüş kişinin ruhuna yarar edeceğine inanılır.
Not: Şaman kültüründe, ayinlerde kullanılan yardımcı ruhlar, kuş biçiminde tasvir edilmişlerdir. Kuş biçiminde düşünülen bu ruhlar Şamanlara, gökyüzüne yapacakları seyahatte yardımcı olmaktadır.
11. Üstte Allah Var
Tengrizm inancından kalmıştır. Bu anlayıştan ötürü dua ya da işaret ederken eller gökyüzüne açılır.
12. Sağ Ayak
Kapıdan çıkarken sağ ayağın önde olması da Şaman kültüründen kalma bir ritüeldir. Sol ayakla geçmenin bireye uğursuzluk getireceğine inanılır.
13. Su Dökerek Uğurlama
Şaman kültüründeki suyun kutsallığı olgusunun doğurduğu adettir. Su rahmettir, kutsaldır. “Su üzere çabuk dön, ak geri gel, ak çabuk, kazasız belasız git” demek için su dökülür gidenin gerisinden.
14. Türbelere, Ağaçlara, Çalılara Bez ve Çaput Bağlamak
Şamanizm inancında dilek dileme biçimi. Küçük kumaş kesimleri genel olarak ağaçlara çok ehemmiyet verildiğinden ve hayatın sembolü kabul edildiğinden ve hayat üzerinde muazzam tesirleri olduğu düşünüldüğünden, bunların kısımlarına bağlanır ve dileğin gerçekleşmesi beklenir.
Günümüz Türkiye’sinde bu eski gelenek hala devam etmektedir. Temelinde ise tabiattaki her varlığın bir ruhu olduğu inancı yatmaktadır.
15. Tahtaya Vurmak
Eski Türkler göçebe oldukları için, daha evvel girmedikleri ormanlara girerken, ormandaki makus ruhları kovmak için ağaçlara vurup bağırarak gürültü çıkarırlarmış. Bu davranış tıpkı vakitte tabiat ruhlarına makûs olayları haber verip, onlardan korunma dilemek hedeflidir. Tahtaya vurma adeti, yalnızca Türk kültüründe değil bir çok Avrupa kültüründe de vardır.
16. Meyyitin Akabinde Muhakkak Aralıklarla Toplanmak
Birisi öldükten sonra konutunda toplanıp dua okumak, bu toplanma işini 7, 21, 40 günde bir tekrarlamak üzere aksiyonlar de Şaman kültüründen kalmadır.
Eski Türk inanışına nazaran ruh fiziki vücudunu 40 gün sonra terk etmektedir. Vefat edenin “40’ın çıkması” tabiri vardır. Şamanizm’de ölen kişinin ruhu konutu terk etsin, göğe seyahatine başlasın, öteki ruhlar doluşmasın diye beşerler ölen kişinin meskeninde toplanıp ayin yapar, yas fiyatlar.
17. Çocuklara Tabiattan Esinlenen İsimler Koymak
Orta Asya Toplulukları (Eski Türkler) tabiatta kimi bilinmeyen kuvvetlerin varlığına inanmışlardır. Tabiat güçlerine itikad, çabucak hemen bütün halk dinlerinde mevcuttur. Fiziki etrafta bulunan dağ, deniz, ırmak, ateş, fırtına, gök gürültüsü, ay, güneş, yıldızlar üzere tabiat biçimlerine ve olaylarına karşı hayret ve endişeyle karışık bir hürmet hissi evvelce beri olmuştur. Çocuklarımıza verdiğimiz isimlerin birçoğu da bu derin bağlardan kaynaklanmaktadır.
Kaynaklar:
http://www.ulakbilge.com/makale/pdf/1377466735.pdf
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/742/9466.pdf
http://www.turkishstudies.net/Makaleler/49237456_29D%C3%B6nmez%C4%B0brahimHakan-vd-sos-415-426.pdf