Fransız düşünür Roger Garaudy’nin “Batı Fotoğrafının Yedi Yüzyılı/Geleceği Müjdeleyen 60 Tablo” okurla buluştu. Bu değerli yapıtta Garaudy, 700 yıllık Batı fotoğraf tarihinin değerli duraklarını derinlemesine inceliyor. Bu incelemeler bize yalnızca fotoğraf tarihini değil, Batı tarihini ve fikir yapısını manaya imkânı kazandırıyor. 2012 yılında vefat eden ünlü müellif, Cimabue’den Picasso’ya 60 ressamın öne çıkan tabloları üzerinden Batı toplumunun tablolara yansıyan zihin yapısını ve bu zihin yapısının dönüşümünü gözler önüne sermiş oluyor.
MÜSLÜMAN OLMADAN 8 SENE EVVEL YAZDI
Garaudy’nin bu kitabı yazmasının gerisinde epey dikkat cazip bir öykü var. Ünlü düşünür bir gün ideoloji dersleri verdiği üniversitenin rektöre giderek, artık bu dersleri vermeyeceğini, bunun yerine ikinci uzmanlık alanı olan estetik üzerine dersler vermek istediğini söyler. Rektörün itirazı üzerine de şunları söz eder: “Ben bugüne kadar Antik Yunan’dan sonra 16. yüzyılda Descartes gibiler ortaya çıkıncaya kadar hiç ideoloji yapılmamış sanıyordum. Meğer gördüm ki bir Çin ideolojisi var, bir Hint ideolojisi var. Hele hele Avrupa’yı adam eden, bizi Orta Çağ karanlığından kurtaran bir İslam ideolojisi var. Ben İslam ideolojisini bilmiyorum, onun için bundan bu türlü muhakkak ideoloji dersleri vermeyeceğim…” Bu konuşmanın üzerine rektör ikna olur ve Garaudy de estetik derslerine girmeye başlar. Süreç içinde de elimizdeki eser ortaya çıkar. Bu noktada değerli bir ekleme yapmak gerekiyor: Garaudy bu yapıtı Müslüman olmadan 8 sene önce, 1974 yılında yayımlıyor.
Kitabın derinliklerine bakmadan evvel şunu da tabir etmek gerekiyor ki, müellif kitapta Cimabue’den Picasso’ya kadar değerli ressamları incelerken aslında “her etabı bir “proje” olan Batı kültür ve medeniyetinin dökümünü yapmak istediğini”nin altını çiziyor. Bu bağlamda okuru olan bizlere de şu soruları yöneltiyor: “Batı kültür ve medeniyetine mahsus bu dünya anlayışı nasıl oluştu, gelişti ve sonra bozuldu? İnsan, tabiat, toplum, gelecek ve ilâhlar ortasındaki yeni ilgiler yapıtlarda nasıl ortaya kondu ve nasıl söz edildi?”
RÖNESANS’TAN PİCASSO’YA
Bu eksende tabloları incelemeye başlayan Garaudy’nin Batı fotoğrafını yine düşünmemizi sağlayacak yorumlarıyla karşı karşıya kalıyoruz. Ona nazaran Leonardo da Vinci “kavranılmaz bir Tanrı’yı tabiatta arayan Rönesans’ın dinini anlatır ve şahsen o arayışta insanın sonsuz kudretine olan inancını vurgular.” Raffaello ise “Şaraplı Ekmek Âyini Tartışması” tablosunda ilâhi olan ile beşerî olanın derin birliğinin gerçekliğini ve varlığını bize direkt gösterir. Rembrandt çağdaşı Pascal üzere, “hiç karanlık olmasaydı, ahlakî kusurlarını insan hiç hissedemezdi” kanısını yansıtır. Velasquez bizi saraydan ve onun tantanasından çıkmaya davet ederken, Van Gogh bir kıyamet öngörüsünde bulunur. Paul Klee, klasik fotoğraf lisanına ve kurallarına karşı, insanın ve dünyanın alakası konusunda Batılı anlayışa karşı uzaklık koymayı, lakin Batılı olmayan sanatları, İslam, Uzakdoğu, Afrika ve Kolomb öncesi Amerika sanatını keşfederek başarır. Picasso ise gelecekten, adeta Hiroşima’dan haber verir.
İLAHÎ OLANDAN DÜNYAYA DOĞRU
Garaudy tüm bu yorumlarını tek bir görüşte birleştirir: Ona nazaran bu tabloların 13. yüzyıldan 16. yüzyılın sonuna kadar olanları ilahî olandan insanî olana giden birinci büyük dönüşümü gösterir. Bu dönüşüm insanların “Tanrı’yı yâd edip, anlatmak yerine kendi dünyalarını keşfetmeye” yöneldiklerinin birer yansımasıdır. İkinci dönüşüm 19. yüzyıl ve 20. yüzyılda büyük altüst oluşla gelir. Bu altüt oluş geleneğin reddidir. Garaudy’nin şu cümleleri dönüşümü anlamamız için bize ufuk açar: “Ama bu isyanlar, bu inkârlar ve bu reddedişler, tablo anlayışındaki ve onun da ötesinde, dünya anlayışındaki radikal bir değişimin, yalnızca art yüzü yahut sonucudur. Tablo, artık ne ibadetle bütünleşmiş dindarca bir imaj, ne de insanî bir plana nazaran tabiatın yine inşasıdır; tablo, kendi dışında, hiçbir efsanevî yahut olağan referansı olmayan, başlı başına pahası olan bir objedir. Tablo, insanın katıksız yapıtı olan teknik nesnenin durumuyla kıyaslanabilir bir statü talep eder.”
Bu bağlamda müellif, son yedi yüzyılda Avrupa sanatının evvel ilahî bir tertibi hatırlatmayı denediğini, akabinde natürel tertibi keşfettiğini ve son olarak bugün gelecek sistemi evvelce haber vermek için didindiğini aktarır. Son olarak Kopernik Kitap tarafından okurla buluşturulan bu kıymetli yapıtın çevirisinin daha evvel Garaudy’nin 20’yi aşkın yapıtını lisanımıza aktaran Cemal Aydın olduğunu da belirtmek gerekiyor. Kendisi, bu kitabın kıymetine dikkat çekerken bugüne kadar ki hiçbir çevirisinde bu kadar zorlanmadığını ve bu kadar emek vermediğine dikkat çekiyor. Aydın, Garaudy’in bu kitapta bir tabloyu incelerken güya o tablonun ruhuna nüfuz ettiğini belirterek, sayfalar boyunca Batı fotoğrafının daha evvel dinî temaları işlerken gittikçe nasıl dini dışladığını göreceğimizi de not ediyor. Bu niyetler ve daha fazlası yapıtın sayfalarında okurlarını bekliyor.
