Çölün ortasında bir vaha: Fin Bahçesi

Yerli ve yabancı turistlerin kentteki ziyaret rotasında muhakkak yer alan Fin Bahçesi, içinde bulundurduğu tarihi hamamla da dikkati çekiyor.

Buyruk Kebir’in öldürüldüğü yer olması hasebiyle başka bir ilgi gören hamam, her gün ziyaretçilerle dolup boşalıyor. Turistlerin, hamamı görebilmek için önünde uzun kuyruklar oluşturduğu görülüyor.

Buyruk Kebir’in öldürülmesi

Halk ortasında anlatılan öykülere nazaran, İran’da Kaçarlar periyodunda 19. yüzyılda yaşayan Buyruk Kebir, zeki ve çalışkanlığının yanı sıra yaptığı işlerden ötürü halk tarafından çokça seviliyor.

Vakitle hem sarayda hem de halk ortasında ismi ön plana çıkan, yaptığı işlerle gönüllerde yer edinen Buyruk Kebir’in bir müddet sonra hanedanlığa karşı bir tehdit olarak lanse edilmesi de kaçınılmaz oluyor. Rivayete nazaran, Nasıreddin Şah da bu kanıyla Buyruk Kebir’in öldürülmesi fermanını veriyor.

Buyruk Kebir, 1852 yılında Fin Bahçesi’nde bulunan hamamda bilekleri kesilerek öldürülüyor.

Buyruk Kebir’in öldürülme anını tasvir eden bal mumu heykeller

Tarihi hamam bugün ise her gün çok sayıda kişinin ziyaret ettiği bir cazibe merkezi olmuş durumda, Buyruk Kebir’in öldürüldüğü hamam kurnasının bulunduğu kısım küçük olduğu için, gelen ziyaretçilerin rahat görebileceği daha geniş bir kısımda öldürülme anını betimleyen bal mumu heykeller pozisyonlandırılmış.

Ziyaretçiler camekan gerisinden heykellerin fotoğraflarını çekip tarihi olayın mizansenini kaydediyor.

Bahçenin yapısı ve eşsiz hoşluğu

Kevir Çölü’nün kıyısında bulunan Kaşan kenti, bir stepin ortasına kurulmuş.

Kurak iklimi ve çıplak bitki örtüsüyle bir çölü andıran kentteki Fin Bahçesi adeta çöldeki vahayı andırıyor. Bahçeden kent merkezine uzanan caddenin kenarlarındaki ağaçlar ise bir merasim yolu izlenimi veriyor.

Evvelce kentin uzağında bir köy olan Fin, şimdilerde kentle birleşmiş bir vaziyette ve yolun sağı ve solu bol ağaçlı ve çiçekli müstakil konutlarla dolmuş.

Fin Bahçesi’ndeki su kanalları, ağaç ve çiçekler tarihi yapılara farklı bir canlılık kazandırıyor.

Yüksekçe bir duvar ile ziyaretçilerini karşılayan Fin Bahçesi’nin ortasına konumlandırılan köşkün içinde bulunan havuza 12 başka gözeden su akıyor. Dingin üzere duran havuzdan bahçenin dört bir tarafına arklar ile su akışı sağlanıyor.

Bahçenin yükselti farklarından istifade edilerek kurulmuş olan çeşmelerine de çabucak geride bulunan ana havuzdan su akışı sağlanıyor. Birinci kuruluş yıllarında yapılan yapılar ve bahçe düzenlemesi muhakkak bir simetriye nazaran pozisyonlandırılmış. Daha sonra eklenen kısımlarda tıpkı simetriyi görmek mümkün olmuyor.

Bahçedeki her su kanalı kendine has bir özellikte ve farklı konstept ile tasarlanmış. Suyun neredeyse yok denecek kadar az olduğu bir bölgede turkuaz çinilerle bezenmiş su kanalları bahçenin bulunduğu kurak bölgeye tezat bir durum oluşturuyor.

Bahçeye yüzlerce servi ağacı dikilmiş. Hem sağladığı gölge hem de yaprak dökmemesi bu ağacın tercih edilmesinde tesirli olmuş. Fars edebiyatında servinin “insan hoşluğunun simgesi” olarak kullanılmasının da bu tercihte tesiri olduğunu düşünenler de var. Bahçede servi ağacı haricinde 10’a yakın çınar ağacı da mevcut.

Bahçenin tanıtım broşüründe ağaçların yaşlarının 100 ile 470 ortasında olduğu belirtiliyor. 2007’den sonraki kuraklık ve çeşitli hastalıklar nedeniyle birtakım müdahalelerde bulunulmuş. Kuraklık, hastalık ve haşereler nedeniyle 112 tarihi ağacın kuruduğu ve çok sayıda ağacın yüzde 30 ila 50 ziyan gördüğü bilgisi de rehberler tarafından ziyaretçilere aktarılıyor.

Safeviler devrinden kalan ortadaki köşk, küçük hamam ve girişte bulunan köşkün yanı sıra tavan ve duvar fotoğrafları ile dikkat çeken Kaçarlar periyoduna ilişkin köşk, kraliyet hamamı, Ulusal Müze, kraliyet odası üzere sonradan eklenen kısımlar de bahçeye farklı bir görsellik katıyor.

Bahçenin Safeviler periyoduna uzanan tarihi

İmali 1590 yılında tamamlanan Fin Bahçesi, İran’ın günümüze kalan en eski bahçesi olarak biliniyor.

Safeviler devrinde yapılan bahçenin sarsıntı nedeniyle yıkıldığı ve yerinin değiştirildiği de kaynaklarda yer alıyor Fakat buna kanıt sayılabilecek net bir bilgi bulunmuyor.

Kaşan kent merkezinin çabucak kenarında kalan Fin köyü yakınında kurulan bahçe, Safevi Hükümdarı Birinci Abbas (1571-1629) periyodunda inşa edilmiş ve Kral İkinci Abbas (1633-1666) periyoduna kadar geliştirilmiş. Safevi Şahı Süleyman devrinde de bahçeye eklemelerde bulunmuş.

Az Şah’ın seferleri devrinde ise bahçe bakımı ihmal edilmiş.

Ender Şah^ın vefatından sonra İran’da baş gösteren karışıklıkla birlikte Zend Hanedanı’na mensup Kerim Han Zend periyodunda peş peşe zelzelelerin meydana gelmesinin akabinde bahçe ve binalar restore edilmiş. Bu periyottan sonra binaya birçok kısım eklenmiş.

Feth Ali Şah Kaçar’ın saltanatı devrinde ise hayli bilinir bir yere dönüşen bahçe, değerli ölçüde genişletilmiş.

Pehlevi periyodunda bahçe girişine nazaran sağ tarafına Kaşan Ulusal Müzesi inşa edilmiş ve gerekli onarım çalışmaları yapılmış.

1935 yılında İran’ın ulusal mülkü olarak tescillenen Fin Bahçesi, 2007 yılında UNESCO’nun Süreksiz Dünya Miras Listesine, akabinde 2012 yılında da UNESCO Dünya Miras listesine dahil edildi.